1. Warunki klimatyczne i glebowe
Obszar powiatu włoszczowskiego leży w dorzeczu górnej Wisły, w obrębie zlewni dwóch jej lewobrzeżnych dopływów: Pilicy (gminy: Kluczewsko, Krasocin, część gmin Włoszczowa i Secemin) oraz Nidy (gminy: Radków, Moskorzew, część gmin: Włoszczowa i Secemin). Sieć rzeczną III rzędu stanowią: Czarna Włoszczowska z Czarną Strugą, Zwlecza z Jeżówką, Kurzelówka oraz Kwilinka. Ponadto występuje tu szereg nienazwanych strumieni i cieków wodnych. Ww. rzeki mają charakter rzek nizinnych o bardzo małym spadku, ich koryta są w większości wąskie, nieuregulowane, w sposób naturalny meandrujące w szerokich dolinach.Zasoby wód powierzchniowych wzbogacają istotnie liczne zbiorniki wodne, głównie kompleksy stawów hodowlanych i niewielkich zbiorników zaporowych o charakterze retencyjnym. Obiekty stawowe o największej powierzchni występują w Chyczy, Radkowie, Kwilinie, Marianowie, Nieznanowicach, Chotowie i Kluczewsku. Charakterystycznym elementem krajobrazu są liczne tereny torfowisk i bagien. Występują one licznie w dolinach rzek, bezodpływowych zagłębieniach terenu, na obszarach o utrudnionej infiltracji wód opadowych.Tereny powiatu włoszczowskiego leżą w obrębie obszaru chronionego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 408 Niecka Miechowska (NW). Jest to hydrogeologiczny zbiornik typu otwartego, o charakterze szczelinowo – porowym, zasilany bezpośrednio z infiltracji wód opadowych oraz pośrednio przez wody rzeczne. Wody tego zbiornika o charakterze strategicznym dla regionu świętokrzyskiego są ujmowane z poziomu wodonośnego zlokalizowanego w utworach górnokredowych poprzez szereg studni głębinowych. Tereny położone na wyniosłościach Pasma Przedborsko – Małogoskiego odznaczają się występowaniem wód podziemnych zaliczanych do wód warstwowo – szczelinowych krasu marglistego. Wody gruntowe w zależności od rzeźby terenu i podłoża geologicznego występują na głębokości kilku do kilkunastu, a niekiedy kilkudziesięciu metrów. W dnach dolin rzecznych wody gruntowe występują bezpośrednio pod powierzchnią ziemi (0 – 2 m). Wskutek prowadzonych w ostatnich kilkudziesięciu latach intensywnych prac odwodnieniowych nastąpiło niekorzystne przyrodniczo obniżenie poziomu wód na gruntach wyżej położonych. W chwili obecnej kopalinami o istotnym znaczeniu gospodarczym, których eksploatacja jest prowadzona dla potrzeb lokalnego budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych, są wapienie górnojurajskie Pasma Przedborsko – Małogoskiego eksploatowane w Bukowie (zakłady wapiennicze Lhoist) oraz liczne złoża piasków czwartorzędowych pozyskiwanych m.in. w kopalniach w Czarncy, Bukowie, Jakubowicach. Występowanie złóż innych surowców mineralnych, jak np. glin, iłów, torfów oraz margli i opok w obecnej chwili nie ma praktycznego znaczenia gospodarczego, a ich eksploatacja została zaniechana.
2. Bilans zasobów kopalnych i wód
Zróżnicowanie podłoża geologicznego i rzeźby terenu na obszarze powiatu miało zasadniczy wpływa na zróżnicowanie genetyczne gleb. Najbardziej urodzajnymi glebami na tym terenie są gleby rędzinowe, a zwłaszcza rędziny czarnoziemne i brunatne. Są to gleby wytworzone ze zwietrzałych skał węglanowych, o dużej zawartości związków wapnia w całym profilu glebowym i odczynie zbliżonym do obojętnego. Ich występowanie związane jest z wychodniami utworów jurajskich – Pasmo Przedborsko – Małogoskie i kredowych – lokalnie na obszarze całego powiatu.Największymi jednostkami glebowymi pod względem zajmowanej powierzchni, są gleby brunatne oraz bielicowe i pseudobielicowe. Wytworzyły się one na ogół z piasków luźnych lub słabogliniastych. Z uwagi na stosunkowo niewielką naturalną zasobność w substancje pokarmowe należą one do gleb mało urodzajnych. Gleby bielicowe występują głównie pod lasami, a gleby pseudobielicowe skupiają się na terenach okresowo nadmiernie uwilgotnionych. Na terenie powiatu można spotkać również gleby glejowe i czarne ziemie zdegradowane, należące do gleb mineralnych. Gleby organiczne użytkowane są głównie jako łąki i pastwiska. Zalicza się do nich: mady, występujące w dolinach rzek, gleby torfowe, torfowo – mułowe i murszowe na obszarach torfowisk i płytkich zabagnień.Tereny Powiatu należą do dzielnicy klimatycznej częstochowsko-kieleckiej, a częściowo (północne krańce) łódzkiej. Warunki klimatyczne powiatu w ogólnym ujęciu charakteryzują się korzystnymi warunkami termicznymi, dość korzystnym rozkładem opadów i wiatrów. Poszczególne składniki klimatu wykazują dość duże zróżnicowanie, wynikające głównie z morfologii terenu. Najwyższą temperaturą charakteryzują się tereny przylegające do doliny Pilicy. Obszar Pasma Przedborsko-Małogoskiego ze względu na swe wyższe położenie w stosunku do otoczenia charakteryzuje się ostrzejszym klimatem niż położone niżej tereny sąsiednie. Wybrane elementy klimatyczne tego terenu przedstawiają się następująco:
3. Lasy, szata roślinna, parki i obszary chronione
Zgodnie z podziałem botaniczno-fizjograficznym Polski tereny powiatu należą do Krainy Świętokrzyskiej, a dokładnie jednego z jej Okręgów – Okręgu Przejściowego (Włoszczowsko – Jędrzejowskiego). Naturalna, pierwotna pokrywa leśna złożona była głównie z ciepłolubnych postaci grądu, świetlistej dąbrowy, lasów mieszanych i borów sosnowych dawnej Puszczy Pilickiej. W podmokłych dolinach rzecznych występowały lasy łęgowe i olsy. Dzisiaj pozostały jedynie fragmenty takich naturalnych i półnaturalnych lasów. Dominują natomiast monokultury sosnowe ze sztucznych nasadzeń. Wskaźnik lesistości powiatu włoszczowskiego wynosi ok. 39% i jest znacznie wyższy od średniej wojewódzkiej. Wobec zaprzestania produkcji rolniczej na znacznych terenach o glebach słabych i b. słabych, możliwe jest ich zalesienie. Powinno ono być realizowane w odniesieniu do gleb najniższych klas, nieprzydatnych do efektywnej produkcji rolnej, w sposób nie kolidujący z zapisami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a także uwzględniający wymagania ochrony krajobrazu i zachowania bioróżnorodności. Dwie gminy powiatu: Włoszczowa i Krasocin zostały objęte Powszechną Inwentaryzacją Przyrodniczą. W zakresie ochrony przyrody obiektami pod ochroną konserwatorską są:
Wykaz pomników przyrody na terenie powiatu włoszczowskiego.
Wykaz rezerwatów na terenie powiatu włoszczowskiego.
Wykaz użytków ekologicznych na terenie powiatu włoszczowskiego.
4. Przedborski Park Krajobrazowy
Utworzony w 1988 roku wchodzi w skład Zespołu
Nadpilicznych Parków Krajobrazowych. Jest to park pograniczny, jego większa część
położona jest we wschodniej części województwa świętokrzyskiego, na terenie gmin:
Kluczewsko, Krasocin, Łopuszno i Słupia Konecka oraz w zachodniej łódzkiego, na
terenie gminy Przedbórz. Łącznie zajmuje powierzchnię 9130 ha oraz 10214 ha strefy
ochronnej. Część Parku obejmuje Pasmo Przedborsko – Małogoskie oraz część doliny
Czarnej Włoszczowskiej. Na jego terenie znajdują się dwa kompleksy stawów rybnych.
Park charakteryzuje się niezwykłą malowniczością i różnorodnością krajobrazu oraz
duża lesistością, z zachowanymi fragmentami cennych drzewostanów. Występują tu
stanowiska bardzo rzadkich i prawnie chronionych gatunków roślin: cis pospolity, wierzba
borówkolistna, wiśnia karłowata, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospoilty, pełnik
europejski, zawilec wielkokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy, liczne gatunki
storczyków. Flora naczyniowa liczy ponad 600 gatunków. Najcenniejsze ekosystemy
chronione są w leśnych rezerwatach “Bukowa Góra” i “Oleszno” oraz w rezerwacie
stepowym “Murawy Dobromierskie”. Na obszarze Parku żyje wiele rzadkich
ssaków, ptaków, płazów i gadów. Większość wsi na terenie Parku zachowało swój
historyczny układ, a w znacznej mierze również tradycyjną świętokrzyską zabudowę.
Na uwagę zasługują także liczne parki podworskie. Najciekawsze przyrodniczo tereny są
udostępnione przez dwa oznakowane szlaki turystyki pieszej. Obszar Parku jest rejonem
turystycznym o niewykorzystanych jeszcze w pełni walorach wypoczynkowych. Włoszczowsko
– Jędrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu (W-JOChK) Utworzony został w 1995 roku.
Jest położony na terenie dwóch powiatów: Włoszczowskiego i Jędrzejowskiego i zajmuje
łączną powierzchnię 69090 ha. W jego skład wchodzą części gmin Krasocin i
Włoszczowa. Głównym walorem obszaru jest znaczne zróżnicowanie florystyczne. W NW
części w okolicach Kurzelowa i Włoszczowy, na terenach zabagnionych i w bezodpływowych
dolinach między wydmami rozwinął się kompleks torfowisk wysokich i przejściowych. Na
obrzeżach występują olsy i bory bagienne. Wydm porastają wilgotne i świeże bory
sosnowe, udziałem wielu rzadkich gatunków roślin. Osobliwością florystyczną są
tutaj stanowiska rzadkiej i chronionej paproci – długosza królewskiego. Liczne
zbiorniki wodne i porastająca je roślinność szuwarowo – bagienna stanowią dogodne
biotopy dla ptaków wodno – błotnych. W rezerwacie ornitologicznym “Ługi”
występuje: bocian czarny, żuraw, bekas kszyk, brodźce, liczne gatunki kaczek.
Najważniejszą funkcją obszaru jest ochrona wód zlewni rzek Pilicy i Nidy, jak też
głównego zbiornika wód podziemnych Niecka Miechowska. Spełnia on ponadto istotną
funkcję klimatotwórczą dla centralnej części województwa świętokrzyskiego.
5. Stopień degradacji środowiska
Wody powierzchniowe i podziemne.
Stan czystości wód powierzchniowych powiatu (w oparciu o coroczne pomiary kontrolne inspektoratów PIOŚ) należy ocenić jako niezadawalający, wobec planowanej I klasy czystości dla większości wód powierzchniowych. W oparciu o ww. badania i trzystopniową klasyfikację wód powierzchniowych ustanowioną rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. wody rzek przepływających przez tereny powiatu zostały zakwalifikowane następująco:
Biała Nida – w ocenie fizyko-chemicznej i bakteriologicznej rzeka na całej długości została zakwalifikowana do III klasy czystości. Korzystniej przedstawiają się wyniki badań hydrobiologicznych; koncentracja chlorofilu “a” była niska szczególnie w górnym biegu rzeki. Istotnym źródłem zanieczyszczenia są spływy powierzchniowe, co przy rolniczym charakterze zlewni wyraża się ponadnormatywnym stężeniem substancji biogennych (azotyny, fosforany, fosfor ogólny). Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód Białej Nidy ma również nierozwiązana gospodarka ściekowa na terenie znajdujących się w zlewni terenach gmin Radków, Moskorzew i części południowej gminy Włoszczowa. Są one nieskanalizowane i brak na ich terenie oczyszczalni ścieków. Ścieki komunalne są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach (“szambach”) i wywożone w przeważającej większości na tereny pól, nieużytków itp. Nieznaczna część ścieków z tego terenu trafia do oczyszczalni ścieków we Włoszczowie.
Pilica – badana punktowo w Szczekocinach - powyżej terenów powiatu włoszczowskiego oraz w Maluszynie. W obu punktach wykazuje wody zakwalifikowane jako pozaklasowe. Wskaźnikiem decydującym o klasie czystości jest miano Coli – co wskazuje na dopływ ścieków komunalnych. Pozostałe wskaźniki fizyko-chemiczne odpowiadały normatywom I i II klasy czystości oraz sporadycznie III (azotyny i fosfor ogólny).
Czarna Włoszczowska – badana w punkcie pomiarowym w Ciemiętnikach. Jakość jej wód została zakwalifikowana do III klasy czystości, również ze Czarna Struga – badana w punkcie pomiarowym na moście na Belinie wykazała wody III klasy czystości ze względu na znaczną obecność azotynów.
Informacje dotyczące gospodarki wodno-ściekowej na terenie poszczególnych gmin powiatu przedstawiają poniższe tabele.
Stan na 31 grudnia 1997 roku
Powiat ogółem |
Wodociągów [km] |
Kanalizacji [km] |
Oczyszczalnia ścieków |
|
Gminy |
Ilość [szt.] |
Przepustowość [m3] |
||
Włoszczowski Ogółem |
225,6 |
16,43 |
1 |
2293,15 |
Kluczewsko Krasocin Moskorzew Radków Secemin Włoszczowa |
39,1 74,0 4,7 37,0 17,5 53,3 |
1,45 - - - - 14,98 |
- - - - - 1 |
- - - - - 2293,15 |
Stan na 31 grudnia 1998 roku
Powiat ogółem |
Wodociągów [km] |
Kanalizacji [km] |
Oczyszczalnia ścieków |
|
Gminy |
Ilość [szt.] |
Przepustowość [m3] |
||
Włoszczowski Ogółem |
258,20 |
18,39 |
2 |
2555,06 |
Kluczewsko Krasocin Moskorzew Radków Secemin Włoszczowa |
48,6 82,1 4,7 37,0 32,5 53,3 |
2,79 - - - - 15,6 |
1 - - - - 1 |
240 - - - - 2315,06 |
Stan na 31 grudnia 1999 roku
Powiat ogółem |
Wodociągów [km] |
Kanalizacji [km] |
Oczyszczalnia ścieków |
|
Gminy |
Ilość [szt.] |
Przepustowość [m3] |
||
Włoszczowski Ogółem |
306,2 |
23,9 |
2 |
2240 |
Kluczewsko Krasocin Moskorzew Radków Secemin Włoszczowa |
57,5 85,0 4,7 40,6 40,4 69,0 |
7,4 - - - - 16,5 |
1 - - - - 1 |
240 - - - - 2000 |
Jak widać z powyższego zestawienia długość sieci wodociągowej jest znacznie większa niż kanalizacji sanitarnej. Analizując jakość wód powierzchniowych nie można pominąć wód podziemnych. Na podstawie analiz wody znajdujących się w operatach do pozwoleń wodno prawnych, nie stwierdza się przekroczeń norm jakości wody przeznaczanej do celów spożywczych. Niewielkie, punktowe przekroczenia norm występują w starych studniach zlokalizowanych w obrębie terenów zurbanizowanych lub w ujęciach płytkich, narażonych na zanieczyszczenie wodami powierzchniowymi. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja w zakresie jakości wód gruntowych. Na podstawie wyrywkowych danych dotyczących jakości wody w studniach przydomowych, stwierdzić można przekroczenia norm zawartości azotanów nawet w 80-90% badanych prób. Zdarzają się nawet przekroczenia kilkudziesięciokrotne. Dość częste są również przekroczenia norm zawartości azotynów. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest brak kanalizacji sanitarnej, gromadzenie ścieków w nieszczelnych “szambach”, niewłaściwe składowanie i gospodarka obornikiem i gnojowicą. Należy tu również wymienić jako znaczący czynnik rozbudowę sieci wodociągowej bez równoległej budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków.
Gleby
Na podstawie przeprowadzonych w latach 1991-97 badań gleb w kierunku zawartości metali ciężkich nie stwierdzono na terenie powiatu włoszczowskiego istotnych rozbieżności w porównaniu z terenami innych powiatów województwa. Naturalną zawartość metali ciężkich wykazało 63,3% - 99,1% badanych prób glebowych. Według klasyfikacji Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach gleby te nadają się pod wszystkie uprawy rolnicze i odrodnicze. Nieznaczne skażenie stwierdzono w przypadku kadmu (2,8% prób). Nie stwierdzono zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi w stopniu III, IV i V (gleby średnio, silnie i bardzo silnie skażone). Zanieczyszczenie metalami ciężkimi występuje głównie na terenach zurbanizowanych, składowisk odpadów i wzdłuż szlaków komunikacyjnych.
Powietrze atmosferyczne
Stan czystości powietrza atmosferycznego na terenach powiatu włoszczowskiego należy określić jako dobry i nie odbiegający od wykazywanych wskaźników dla terenu województwa. Jest to skutkiem niskiego uprzemysłowienia tych terenów. Zasadniczy wpływ na stan czystości powietrza ma napływ gazowych i pyłowych zanieczyszczeń z tzw. emisji “wysokiej” z Aglomeracji Śląsko-Częstochowskiej i Bełchatowa. Natomiast w skali lokalnej zaznacza się wpływ źródeł “niskiej” emisji (kotłownie lokalne na paliwo tradycyjne) oraz zakładów przemysłu cementowo-wapienniczego w gm. Krasocin.
6. Gospodarka odpadami i ochrona powietrza.
Na terenie powiatu włoszczowskiego istnieje jedno w pełni legalne wysypisko odpadów komunalnych. Jest to wysypisko komunalne “Kępny Ług” we Włoszczowie, wybudowane dla gmin Włoszczowa i Krasocin, w chwili obecnej eksploatowane przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o. o. we Włoszczowie. Pozostałe gminy powiatu na podstawie zawartych umów dostarczają odpady również na to wysypisko. Wysypisko to zostało oddane do użytku w 1992 r. Jest oddalone od Włoszczowy o około 2 km, położone w kompleksie leśnym. Wysypisko jest częściowo ogrodzone. Dla potrzeb wysypiska wyznaczono liczącą 500 m strefę ochrony sanitarnej. Obecnie pod wysypisko przeznaczony jest obszar 2,5 ha w części zachodniej, z projektowanej do zagospodarowania powierzchni 8 ha. Składowisko odpadów od pozostałego terenu oddziela grobla ziemna wysokości 1,2 – 2,0 m. Dno wysypiska tworzy płaska powierzchnia o nachyleniu 7% w kierunku północnym, co zapewnia odpływ grawitacyjny wód opadowych i odcieków do zbiornika odcieków. Dno wysypiska uszczelnia istniejąca naturalnie w tym miejscu warstwa gruntów nieprzepuszczalnych – glin. Obwód wysypiska uszczelnia ekran foliowy od wewnątrz czaszy. Jako materiał uszczelniający wykorzystano folię z polichlorku winylu o grubości 0,6 – 0,7 mm. W zagospodarowanej części wysypiska wykonany jest drenaż dla odcieków z wysypiska z odprowadzeniem do zbiornika odcieków, wykonany z sączków ceramicznych w obsypce żwirowej. Ponadto wysypisko wyposażone jest w przejazdową padliniarnię, magazyny do przechowywania surowców wtórnych, brodzik do dezynfekcji samochodów wyjeżdżających z wysypiska, tymczasowe schronisko dla psów. W chwili obecnej na wysypisku jest składowane ok. 23 tys. m3/rok. Brak jest rzetelnych danych dotyczących ilości wytwarzanych odpadów komunalnych na terenie całego powiatu, gdyż znaczna ich ilość trafia jeszcze na dzikie wysypiska śmieci. Jest to problem bardzo poważny w skali powiatu, mimo istnienia wysypiska mogącego pełnić, po spełnieniu pewnych warunków przez gminy oraz jego modernizacji i dosprzętowieniu, funkcję wysypiska międzygminnego dla wszystkich gmin powiatu. W chwili obecnej w gminach Włoszczowa i Kluczewsko wdrażane są programy selektywnej zbiórki, segregacji i recyclingu odpadów. Na terenie powiatu brak jest składowisk odpadów niebezpiecznych. W roku 2000 zlikwidowane zostały składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin: mogilnik w Nieznanowicach gm. Włoszczowa i składowisko w magazynie GS w Radkowie. Dla oceny wpływu na środowisko prowadzony jest stały monitoring wód podziemnych w rejonie istniejącego wysypiska odpadów komunalnych “Kępny Ług” oraz nieczynnego wysypiska odpadów przemysłowych Zakładów Stolarki Budowlanej “Stolbud” we Włoszczowie. W dziedzinie ochrony powietrza najpoważniejszą inwestycją realizowaną w ostatnich latach na terenie powiatu jest rozbudowa magistrali ciepłowniczej we Włoszczowie. Magistrala zasila miasto w ciepło powstające ze spalania odpadów drewnianych i miału węglowego w kotłowni ZSB STOLBUD S.A. we Włoszczowie. W I etapie wykonano magistralę o średnicy 350 mm i długości 2 400 mb do osiedla Armii Krajowej. W 1992r. wykonano pierwszą wymiennikownię o mocy 1,4 MW zaopatrującą w ciepło całe ww. osiedle. Od tego czasu samorząd gminy dążąc do optymalizacji zaopatrzenia w ciepło miasta i zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, konsekwentnie realizuje etapami budowę dalszych odcinków magistralii likwidację kotłowni węglowych. W latach 1993-95 zamieniono na wymiennikownie 2 kotłownie tradycyjne na os. Brożka i zlikwidowano kotłownie w budynkach: Liceum Ogólnokształcącego, Starostwa Powiatowego, Domu Kultury. W roku 1997 wykonany został kolejny odcinek magistrali długości 680 mb, a w roku następnym zakończono likwidację kotłowni na os. Brożka poprzez zamianę ostatniej istniejącej na wymiennikownię. W latach 1999-2000 zrealizowano ostatni odcinek magistrali i likwidację 3 kotłowni na terenie os. Broniewskiego oraz przebudowę jednej na wymiennikownię. Spowodowało to osiągnięcie zamierzonego efektu ekologicznego - eliminację źródeł niskiej emisji z terenu zamieszkiwanego przez ok. 50% mieszkańców miasta. W latach 90-tych zmodernizowano również szereg kotłowni w obiektach użyteczności publicznej we Włoszczowie, głównie poprzez zamianę kotłów węglowych na olejowe, m.in. w Zespole Opieki Zdrowotnej, Urzędzie Gminy, Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, Zarządzie Dróg Powiatowych, Świętokrzyskim Centrum Ratownictwa Medycznego i Transportu Sanitarnego, Powiatowym Urzędzie Pracy, niektórych szkołach podstawowych, wielu zakładach przemysłowych. Podobne działania prowadzone są również przez inne gminy powiatu. Wymiana ogrzewania tradycyjnego na olejowe nastąpiła, m.in. w Urzędzie Gminy Kluczewsko, Szkołach Podstawowych w Kluczewsku i Komornikach, Szkole Podstawowej w Radkowie, Zespole Placówek Oświatowych w Chlewicach i Szkole Podstawowej w Czostkowie.